Organizacje niezależne i domy kultury – zadania i rozwiązania dedykowane

27.11.2017

O konferencji

Dom kultury – prawo i zadania (Mariusz Wróbel)

Domy kultury funkcjonujące w polskim systemie prawnym wyróżniają się spośród wszystkich pozostałych instytucji kultury. To jedyne instytucje, które mogą przybierać najrozmaitsze modele funkcjonowania: od instytucji multidyscyplinarnych, edukacyjnych czy usługowych względem społeczności lokalnych lub ściślej określonych interesariuszy, przez instytucje wspomagające procesy rewitalizacyjne, aż po instytucje kreujące polityki rozwoju gmin, miast, a nawet regionów w sektorach kreatywnych czy turystyce. Siłą rzeczy są to więc instytucje, których model i skuteczność działania uzależniona jest od lidera – wykształcenia, doświadczenia, wizji i kreatywności osoby kierującej instytucją. Z tego wynika także konieczność zastosowania w strukturze organizacyjnej tych instytucji najrozmaitszych koncepcji zarządczych czy polityk kadrowych.

Czy domy kultury wykorzystują ten potencjał i możliwości, jakie dają im obecnie uwarunkowania prawne? Jakie ograniczenia w realizacji wizji osób zarządzających domami kultury są najtrudniejsze do pokonania? Czy nieśmiałe głosy nawiązujące do stworzenia ustawy dedykowanej domom kultury są uzasadnione? A może potrzebujemy jasnej wykładni prawa, jednoznacznie określającej zakres praw i obowiązków wszystkich aktorów instytucjonalnego procesu organizacji kultury w Polsce?

Inicjatywy niezależne – narzędzia, miejsce w systemie, dostęp do bazy i finansów (Monika Tomczyk)

Celem dyskusji jest ustalenie, co w XXI wieku rozumiemy pod pojęciem niezależnego twórcy, organizacji czy działalności.

Od kogo i czego jesteśmy niezależni i czy rzeczywiście podejmowane przez nas działania nie podlegają wpływom i nie są zewnętrznie kształtowane?

Podczas panelu zaprezentowane zostaną inicjatywy z bardzo różnych sfer sztuki – od tańca, teatru, przez sztuki audiowizualne, po działania związane z produkcją i promocją filmu. Postawimy pytanie, co niesie ze sobą niezależność, z jakimi wyzwaniami mierzą się twórcy i czy działalność na własną rękę się opłaca.

Edukacja i upowszechnianie w domach kultury i organizacjach niezależnych (Katarzyna Smyk)

Domy kultury i organizacje niezależne stanowią sektor odgrywający współcześnie istotną rolę w edukacji artystycznej i upowszechnianiu kultury w Polsce. Kształtowanie bowiem i kreowanie potrzeb kulturalnych Polaków różnych pokoleń i środowisk, edukacja do uczestnictwa w kulturze (tak artystycznej, jak w działalności kulturalnej), kultura dostępna i kultura aktywna – dają podstawy zrównoważonego rozwoju jednostki, społeczności, narodu. Dyskusja stanowi zatem okazję do podjęcia próby odpowiedzi na wiele pytań. Co powinno się zmienić na tym polu? Z czego wynikają problemy, z jakimi borykają się edukatorzy i animatorzy? Jak pokonać istniejące bariery, by usprawnić – a może niekiedy umożliwić – harmonijną pracę domów kultury różnych szczebli z organizacjami pozarządowymi? Spróbujmy nakreślić drogę zmiany obecnej sytuacji, by domy kultury i NGO’s zwiększyły w tym zakresie swoje możliwości.

Miejsce dla amatora? – w systemie, prawie, instytucjach, finansowaniu… (Lech Śliwonik)

Rację może mieć zawodowiec. Ale dokonać czegoś może tylko amator, gdyż swojej sprawie oddany jest do końca.

Eduard Gordon Craig 1912

Amatorstwo w sztuce oznacza, że uprawia się sztukę – gra na instrumencie, rzeźbi czy tańczy – dlatego, że to się kocha… I ten pierwiastek sztuki najgłębiej amatorskiej, osobistej, bezinteresownej, nieopłacalnej, płynącej z organicznej potrzeby człowieka, sztuki uprawianej, dlatego że się lubi to właśnie robić, ten pierwiastek amatorski tkwi zawsze w twórczości wszystkich prawdziwie wielkich artystów.

Kazimierz Braun 1974

Żyjemy w świecie, w którym słowo „profesjonalizm” nabiera coraz większego znaczenia. Wyczuwalna jest wręcz presja konieczności profesjonalnej pracy, profesjonalnego kształtowania swego warsztatu. Natomiast z pojęciem „amatorskie” kojarzy się wszystko, co najgorsze: brak kompetencji, powagi, gwarancji dobrej jakości itp. A jednak właśnie dzisiaj obrona etosu amatora wydaje mi się szczególnie ważna.

Krzysztof Czyżewski 1989

Gdy zastanawiałem się, który z tych cytatów oddaje dzisiejszą rzeczywistość ruchu amatorskiego, odpowiedź okazała się boleśnie prosta: żaden. Pewną bliskość znaleźć można w zapisie Krzysztofa Czyżewskiego – niestety, przede wszystkim w pesymistycznym tego zapisu wydźwięku.

Przez całe wieki amatorstwo w kulturze niosło się na dwóch skrzydłach: jedno to spontaniczna, nieopłacalna, bo wynikająca tylko z osobistej potrzeby twórczość, drugie – najbardziej skuteczna metoda edukacji kulturalnej – przez sztukę. Tak było. W ostatnich latach obserwuję i odnotowuję z niepokojem, że o czymś niezwykle istotnym dokładnie zapomniano – o ruchu amatorskim. Przestało się o nim pisać, zniknął z programów i wytycznych kultury, został wyrugowany ze słownika sterników życia społecznego. W poprzednim systemie ruch amatorski był obecny we wszystkich deklaracjach (niestety – przeważnie deklaracjach, ale to jednak sporo znaczyło) zjazdów partii, kongresów związków zawodowych, programach ministerstwa kultury, organizacji młodzieżowych. Opiekunem, a nierzadko i partnerem ruchu, były domy kultury, a zwłaszcza „branżowe” organizacje społeczne. Po tzw. transformacji układ domów i ośrodków kultury uległ dekompozycji. Organizacje społeczne pozbawiono wsparcia zniweczono ich dorobek, skazano na wegetację. Ruch amatorski usunęły ze swoich programów związki zawodowe, organizacje młodzieżowe… Koszt takich rezultatów transformacji jest ogromny – rozbicie wspólnot ochotników i miłośników.

Jeśliby tak miało pozostać, stracimy coś bardzo ważnego – ostatni obszar bezinteresowności. Zwłaszcza w kulturze. Dzisiaj uczestnicy kultury to w zdecydowanej większości ludzie nastawieni na branie. Ileż żądań słychać – dajcie nam nowe programy, dajcie równy dostęp (do finansów), ustanówcie preferencje w korzystaniu ze środków. To nie ich wina. Panowanie konkursów doprowadziło do demoralizacji kultury, jej podstawą stała się tzw. aplikacja. Rynek narzuca prawa. Także rynek pracy – nadprodukcja uczelni artystycznych musiała spowodować „atak” zawodowców na ruch amatorski. Nie byłoby w tym nic złego, gdyby ten „atak” poprzedzony został zrozumieniem istoty amatorstwa, jego społecznych celów i pożytków, odmiennego statusu. Tu sprawą jest dobro kultury, w której musi być przestrzeń na spontaniczny ruch, na pasję; dobro sztuki, która musi mieć swoją przeciwwagę chroniącą przed rutyną i komercją; także dobro twórczości artystycznej. Jest przecież cel wyższy – jakość życia społecznego, które pustynnieje emocjonalnie i moralnie, gdy zabraknie w nim owego pierwiastka osobistego porywu ducha, rozpada się, gdy braknie przestrzeni bezinteresownego działania. I to są powody, dla których musimy walczyć o zachowanie ETOSU AMATORA.