TEMATYKA KONFERENCJI
Status artysty-aktora w polskim systemie prawnym
(Joanna Szulborska-Łukaszewicz)
Od lat dyskutujemy w Polsce o roli kultury i artystów. Efekty tych debat dla samych artystów są jednak wątpliwe. Kwestie zarządzania kulturą w kontekście warunków pracy oraz życia twórców nie zdominowały nigdy na dłużej dyskursu publicznego. W Europie rolę artystów w procesie rozwoju kultury i przemysłów kreatywnych dostrzeżono już w latach 70. XX wieku, czego dowodem były rezolucje UNESCO i Międzynarodowej Organizacji Pracy, potem Parlamentu Europejskiego, a także zapisy w Europejskiej agendzie kultury w dobie globalizacji świata czy w założeniach programu Kreatywna Europa do 2020.
W dokumentach UNESCO i Parlamentu Europejskiego widoczne są wyraźnie trzy obszary problemów dotyczących artystów: kwestie zabezpieczenia społecznego artystów (zdrowotnego i emerytalnego), kwestie regulacji podatkowych związanych z wykonywaną przez nich pracą i kwestie przychodów z tytułu praw autorskich.
W powyższym kontekście istnieje potrzeba opracowania i wdrożenia prawnej ochrony artysty-aktora, mającej na celu wspieranie „twórczości artystycznej poprzez przyjęcie lub stosowanie ogółu spójnych i kompleksowych środków uwzględniających sytuację wynikającą z umów, zabezpieczenie socjalne, ubezpieczenie zdrowotne, podatki bezpośrednie i pośrednie”, przy pełnej świadmości, że „prawa autorskie oraz autorskie prawa osobiste autorów i artystów scenicznych stanowią uznanie ich pracy twórczej i ogólnego wkładu w kulturę”.
W ramach panelu zostanie podjęta dyskusja na temat roli i statusu społecznego aktora w Polsce, specyfiki zawodu i rynku pracy – szczególnie w kontekście braku formalnych regulacji dotyczących zawodu aktora w polskim systemie prawnym, z uwzględnieniem kluczowej przecież roli tej profesji w rozwoju przemysłów kreatywnych.
W trakcie dyskusji zostaną przedstawione argumenty podkreślające konieczność wprowadzenia formalnych regulacji w tym zakresie, zostaną zaproponowane kryteria pozwalające wyodrębnić grupę zawodową artystów-aktorów, a także zaprojektować przywileje wynikające z tego statusu. Istotnym wątkiem w dyskusji będzie także prawna interpretacja twórczego charakteru działalności artysty-aktora, stanowiąca problem w obecnym systemie prawnym (podobnie jak w przypadku artystów w innych dziedzinach sztuki).
O systemie, o prawie – wprowadzenie do debaty o funkcjonowaniu teatru
(Lech Śliwonik)
Świadomość nieuchronności zmian jest powszechna: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego zapowiedział nowelizację Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, różne grupy społeczne i zawodowe proponują własne modyfikacje bądź wręcz nowe dokumenty. Potrzeby i oczekiwania są tak wielkie, że dzieło naprawy musi być poprzedzone głęboką, obiektywną refleksją – w dwóch wymiarach.
Po pierwsze – nad systemem kultury. Stary, obowiązujący (z korektami) przez prawie pół wieku, rozpadł się definitywnie. Pozostały jego cząstki, ale pojawiło się wiele nowych elementów i okazały się one realną zdobyczą. A przecież są ciągle sfery pozostające poza systemem, niezauważane lub marginalizowane. Bez pokusy uchwycenia całości trzeba postawić kilka wstępnych pytań. Czy stare da się pogodzić z nowym? Czy instytucjonalne można harmonijnie połączyć z niezależnym? Ile potrzeba wpływu państwa, a ile przestrzeni na społeczną działalność i odpowiedzialność? Bez takiej refleksji trudno rozmawiać o „dziś i jutro” teatru.
Po drugie – nad prawem, regulującym funkcjonowanie systemu. Mówiąc wprost – nad ustawą. Tę dzisiaj obowiązującą (z 1991 roku) nowelizowano tyle razy, że przestała być zrozumiała, stała się podatna na dowolne interpretacje, a wręcz pomijanie. Pytanie podstawowe brzmi: naprawiać czy zmienić? Jedna ustawa obejmująca cały obszar kultury, czy zróżnicowane ustawy, uwzględniające specyfikę poszczególnych dziedzin? Głosy są podzielone, argumenty po obu stronach niebłahe. Ważne, by – bez uprzedzeń i z góry założonych racji – zebrać i rozważyć te argumenty. Powiedzieć: co należy zachować, co musi bądź powinno być zmienione, co jest konieczne, a dotychczas nieobecne. Wypadnie przypomnieć wcześniejsze próby, zapewne sprawdzić przydatność zagranicznych rozwiązań.
Oczywiście, przedmiotem i kierunkiem refleksji jest teatr, życie teatralne. Celem panelu nie jest znalezienie rozwiązania, ale pobudzenie debaty, być może szkic rekomendacji do dalszych prac.
Teatry niepubliczne
(Jacek Wakar)
Jeszcze do niedawna podział wydawał się oczywisty. Z jednej strony mieliśmy całkiem niemałą liczbę teatrów instytucjonalnych, utrzymujących się ze środków państwowych i funkcjonujących w stałych ramach organizacyjnych i artystycznych. Z drugiej – prężnie rozwijający się od lat i wciąż zmieniający się nurt offowy, który tego rodzaju zależności się wyrzekał, stawiając na szeroko pojmowaną niezależność. Wszystko wydawało się jasne. Ostatnie dwie dekady przyniosły jednak znaczącą zmianę. Pojawiły się bowiem teatry niepubliczne. Takie, które zdecydowały się wybrać trzecią drogę. Pracują w nich aktorzy zawodowi, legitymujący się dyplomem ukończenia studiów. W innych okolicznościach prawdopodobnie znaleźliby zatrudnienie w stałych zespołach publicznych i zdali się na zmienne aktorskie szczęście. Teraz jednak zdecydowali wziąć swój los we własne ręce i zbudować coś na swoich warunkach, w pełni ryzykując. Niektórzy – jak warszawski Teatr WARSawy (dawniej Konsekwentny) – działają tak już od bardzo dawna, mimo licznych przeszkód, idą do przodu, dopisując do swej historii kolejne rozdziały. Inni – jak Papahema z Białegostoku – mieli na początku spore trudności, ale radzą sobie artystycznie i organizacyjnie coraz lepiej. Jeszcze inni – jak Pożar w Burdelu – wydostali się ze stołecznej niszy i stali prawdziwym przebojem, dzięki swoim programom wypełniając ogromne widownie, a przy tym w tradycji najlepszego literackiego, ale i niegrzecznego kabaretu komentując współczesną Polskę. Teatr Nowy wyrobił sobie markę na krakowskiej mapie, jak każda repertuarowa scena, dając kolejne premiery, łącząc ze sobą i zderzając różne aktorskie generacje. Porywacze Ciał od wielu lat nieustannie zaskakują, uprawiając teatralną alternatywę jedynie na własnych zasadach. Łódzka Szwalnia staje się często drugim domem dla studentów i absolwentów Filmówki. Tam mogą pozwolić
sobie na więcej, podjąć prawdziwe ryzyko, sprawdzić granice eksperymentu. Teatr niepubliczny, którego ikoną i polską założycielką jest prowadząca z wielkim sukcesem dwie warszawskie sceny Krystyna Janda, to znak naszych czasów. W nim kumulują się artystyczne, organizacyjne, a czasem i życiowe dylematy artystów. Jak znaleźć własny sposób istnienia, połączyć artystyczne ambicje z powinnościami wobec publiczności, stworzyć indywidualny język albo zmieniać go swobodnie w zależności od projektu? Wreszcie, jak pozyskiwać środki na życie zespołu? Szukać relacji z władzą czy – jak chce kontrkultura – być zawsze
w kontrze, bo tak przystoi artyście? A może o tym zapomnieć, skupiając się wyłącznie na kwestiach artystycznych? Teatr niepubliczny zmienia się na naszych oczach, dostosowując się do otaczającej nas rzeczywistości albo biorąc się z nią za bary.
Aspekty organizacyjne teatru publicznego: relacja teatr – organizator, finansowanie
(Paweł Płoski)
Podstawową cechą organizacji teatrów w Polsce jest ich decentralizacja. Od niemal sześćdziesięciu lat teatry publiczne podlegają przede wszystkim władzom lokalnym, w mniejszym lub większym stopniu zależnym od administracyjnego centrum. Ilu organizatorów i ile teatrów, tyle polityk teatralnych. W takich warunkach ukształtował się (i dalej kształtuje) bogaty pejzaż teatralny: to różnorodna grupa ponad 120 teatrów publicznych i niepublicznych, korzystających ze wsparcia publicznego. W tym kontekście eksperci omówią kwestie związane z finansowaniem i autonomią teatrów publicznych. Przedyskutowany zostanie status dyrektorów teatrów, a także postępowanie i odpowiedzialność organizatorów. Omówione zostaną również relacje pomiędzy organizatorami a teatrami, a także współpraca MKiDN i samorządów w opiece nad teatrami.
Teatr jako instytucja artystyczna
(Jacek Głomb)
W ramach panelu „Teatr jako instytucja artystyczna” rozmawiać będziemy o definicji i wartości sezonu artystycznego determinującego działalność teatru repertuarowego, którego istotą jest istnienie zespołu aktorskiego. O relacjach dyrektor – zespół, o dobrych praktykach, które powinny towarzyszyć konkursom dyrektorskim, a także o organizacji pracy teatru repertuarowego wobec dychotomii rok budżetowy / sezon artystyczny. W panelu poruszone zostaną także kwestie kalendarza sezonu, który regulowałby nie tylko codzienne życie teatru, ale również porządek zmian na stanowisku dyrektora oraz „okna czasowe” – możliwe zmiany w zespole aktorskim. Będziemy rozmawiać w gronie praktyków, w tym dyrektorów teatrów z długim stażem i doświadczeniem w prowadzeniu teatrów w różnych miastach Polski.
Sceny i inicjatywy niezależne
(Lech Śliwonik)
Przez długie lata kultura opierała się na instytucji – ważne było to, co nadawało jej status – budynek, hierarchia, budżet. Mimo to wielkie znaczenie miały ruchy nieinstytucjonalne – scenki eksperymentalne (np. Tarczyńska, Cricot-2), ruch amatorski – szczególnie teatry studenckie i alternatywne. Ostatnie dziesięciolecia zmieniły strukturę życia teatralnego, głównie przez poszerzenie obszaru „pomiędzy” – konkretnie: pomiędzy teatrem zawodowym i amatorskim. Teatry prywatne komercyjne, prywatne niekomercyjne, off typu amerykańskiego (zawodowcy), amatorzy uważający się za off czy po prostu amatorzy. Pomieszanie terminów, zakresów, ambicji, a zarazem poważna siła życia teatralnego. Nie da się jej nie zauważyć, bo jest realna, aktywnie walczy o obecność, skutecznie szuka nowych form istnienia.
W panelu „Sceny i inicjatywy niezależne” wezmą udział wybitni twórcy i animatorzy tego nurtu, który skupia ludzi teatru bez formalnych uprawnień. Mają bogate doświadczenie i dorobek, niewątpliwe sukcesy. Są tu liderzy ruchu „OFFensywy teatralnej”, są też wyznawcy bardziej tradycyjnego „czystego amatorstwa”.
Dzisiaj nie wiadomo, jakie miejsce w systemie mogą znaleźć, ale już teraz trzeba podjąć rozmowy. Pytań jest wiele: Czy przeszłość dostarcza wzorów i nauk? Jakie wnioski płyną z własnych doświadczeń? Jak wpisać w system to, co z natury niesystemowe? Jak zachować niezależność, a zyskać stabilizację? Jakie są nowe zagrożenia? Jakie są możliwe rozwiązania doraźne, a jakie uwzględniają myśl o przyszłości?
.jpg)
.JPG)
