Dyskusja panelowa skupiona będzie wokół dwóch zasadniczych pytań: kim jest artysta i jakie jest jego miejsce w społeczeństwie demokratycznym? Jakie są uwarunkowania materialne oraz prawne potrzebne do prowadzenia przez artystę działalności twórczej?
Sednem rozważań będzie więc zdefiniowanie samego artysty i określenie jego statusu. W tym kontekście konieczne będzie również sprecyzowanie celu działania artysty oraz jego społecznej użyteczności, a także analiza podstawowych warunków prawnych oraz materialnych, jakie są potrzebne, aby artysta mógł sprawnie działać i tworzyć.
W trakcie panelu rozważane będą również zagadnienia szczegółowe: definiowanie zawodu artysty w nomenklaturze prawnej; rozróżnienie profesjonalnego artysty wykształconego w wyższej szkole artystycznej od amatora; koszty działalności twórczej artystów i źródła finansowania ich warsztatów pracy (wynajem, materiały, promocja); honoraria i prawa autorskie; system grantowy i stypendialny wspierający bezpośrednio autorskie, twórcze projekty samych artystów.
Model funkcjonowania artysty
(Janusz Janowski)
Dyskusja dotyczyć będzie aktualnego modelu funkcjonowania artysty, zarówno w kontekście obowiązującego prawa, jak i rzeczywistych możliwości dostępnych poza systemem zatrudnienia instytucjonalnego.
Działalność artystyczna jest specyficzną aktywnością relatywnie niewielkiej części społeczeństwa, uwarunkowaną odrębnymi zapisami ustawowymi. W Polsce bardzo mała część reprezentantów środowiska artystycznego może liczyć na etatową pracę w zawodzie. Zdecydowana większość artystów plastyków podejmuje aktywności zawodowe innego rodzaju, aby zapewnić sobie źródło utrzymania. Niewielu twórców może natomiast utrzymać się wyłącznie ze sprzedaży dzieł. Uwarunkowania fiskalno-prawne i ubezpieczeniowe najlepiej ilustrujące rzeczywisty status artysty plastyka w Polsce dotyczą przede wszystkim tej ostatniej grupy.
W ramach wystąpień uczestników panelu szczególnemu namysłowi zostanie poddany status zawodu artysty w perspektywie legislacyjnej, zwłaszcza w kontekście nałożenia podatku VAT na pracownie artystyczne. Podniesiona zostanie także kwestia inwestycji w lokale przeznaczone na pracownie przy jednoczesnym braku zagwarantowania artystom możliwości dożywotniego użytkowania doinwestowanego przez nich lokalu.
Model funkcjonowania artysty w Polsce to również wiele problemów, które domagają się rozwiązań: to zbyt mała ilość etatów dla artystów plastyków, brak silnego i ustabilizowanego rynku sztuki, brak stałego źródła dochodu, luki prawne w przepisach o ochronie praw autorskich, niedoskonałość systemu podatkowego. Efektem panelowej prezentacji oraz dyskusji ma być wskazanie licznych trudności, ale także sformułowanie wstępnych postulatów legislacyjnych, które mogłyby pomóc w rozwiązaniu najważniejszych problemów.
Relacja artysta – instytucja w zakresie sztuk wizualnych
(Janusz Janowski, Hanna Wróblewska)
Tematem panelu będą relacje artysty i instytucji ukazane z dwóch różnych perspektyw: artysty (twórcy, uczestnika) oraz organizatora (kuratora, dyrektora).
Celem dyskusji będzie znalezienie odpowiedzi na wiele istotnych w tym kontekście pytań. Jakie są nadzieje, żądania, oczekiwania artysty wobec instytucji? Jakie są jego prawa w świetle istniejących już przepisów, a co wymagałoby zmiany? Jak instytucje regulują kwestie praw autorskich, honorariów za udział w wystawach czy publikacjach, produkcji dzieł? Czy istnieje kodeks dobrych praktyk dotyczących artysty?
Podczas rozmowy sformułowane zostaną także nadzieje, wymagania i oczekiwania instytucji wobec artysty. Czy jest on partnerem czy klientem, zleceniodawcą czy zleceniobiorcą? Czy instytucje są gotowe do współpracy z artystą również na innych polach niż realizacja wystaw? Na co pozwala im ich otoczenie prawne i co zależy od organizatora instytucji — ministra, wojewody, prezydenta, burmistrza? W jaki sposób można wzmocnić pozycję artysty i instytucji, by beneficjentem stało się społeczeństwo?
Celem panelu będzie odnalezienie odpowiedzi na powyższe pytania oraz sformułowanie rekomendacji konkretnych działań, które byłyby odpowiedzią na potrzeby zarówno artystów, jak i instytucji.
Strumienie finansowania: fundusze ministerialne, samorządowe i prywatne
(Paweł Sosnowski)
Panel dotyczący finansowania dotyka tematyki o tyle trudnej i kontrowersyjnej, o ile istotnej dla sprawnego funkcjonowania instytucji i niezbędnej dla zapewnienia jej stabilności.
W pierwszej kolejności dyskutować będziemy o ewaluacji zbiorów, a więc o tym, co mamy, co kupujemy, co powinniśmy kupować. Przy tej okazji zadamy pytania o miejsce naszych muzeów w świecie sztuki, o brak sztuki obcej i konsekwencje tego faktu, a także o swego rodzaju „odziedziczone patologie” w tym zakresie (depozyty, prawa autorskie, złogi PRL).
Kolejno podejmiemy również problematykę pozarządowych lub pozafinansowych sposobów powiększania zbiorów publicznych, poszukując dobrych przykładów i nowych propozycji. Dyskutowane będą różne formy pozyskiwania funduszy, między innymi donacje, partnerstwo publiczno-prywatne, wymiana.
Mówić będziemy wreszcie również o możliwych zmianach legislacyjnych na poziomie ustawodawczym i wewnątrzministerialnym. Istotnym punktem panelu będzie temat uruchomienia zachęt prawnych dla zaktywizowania mecenatu prywatnego, takich jak: możliwość odpisania od podatku zakupionych dzieł sztuki (przykład: wzorzec amerykański), a także 1% lub 0,5% z inwestycji publicznych czy z CIT inwestowany w sztukę (w tym przypadku państwo staje się partnerem). Dodatkowo pojawią się też kwestie obecnie niewystarczających, obniżanych środków na projekty realizowane w ramach grantów ministerialnych, a także problem ubezpieczeń i gwarancji rządowych zamiast ponoszenia obowiązkowych kosztów.
Instytucje sztuk wizualnych – rola, szanse i wyzwania
(Ewa Łączyńska-Widz)
Panel dotyczyć będzie kluczowych zagadnień związanych z działalnością instytucji zajmujących się sztuką współczesną. Omówione zostaną m.in. kwestie: misji instytucji, zasad konstruowania programu, polityki rozwoju kolekcji, współpracy i relacji z innymi podmiotami działającymi w sferze kultury, komunikacji z publicznością, charakteru zależności między instytucją a organizatorem, autonomii organizacyjnej, modeli finansowania, otoczenia prawnego. Zagadnienia te będą dyskutowane przy uwzględnieniu specyfiki zarówno największych narodowych instytucji kultury, ulokowanych w miastach wojewódzkich, jak i galerii i muzeów samorządowych, także tych działających w najmniejszych ośrodkach. W trakcie panelu zostanie podjęta próba zdiagnozowania najważniejszych zagrożeń i wyzwań stojących obecnie przed polskimi instytucjami. Jej efektem będą propozycje konkretnych rozwiązań usprawniających działanie instytucji oraz zwiększających ich dostępność dla odbiorcy.
Zagadnienia upowszechniania i popularyzacji sztuki oraz edukacji artystycznej
(Piotr Bernatowicz)
Przy rozważaniu zagadnień upowszechniania i popularyzacji sztuki istotne jest przede wszystkim określenie celów, którym owo upowszechnianie ma służyć (łączących m.in. postulaty środowisk twórczych, krytyków oraz polityki kulturalnej rządu). Na ich podstawie powinny zostać rozpatrzone sposoby działań, dzięki którym cele zostaną zrealizowane najbardziej efektywnie, w odniesieniu do następujących sfer: (1) instytucjonalnej – szkoły i inne instytucje publiczne; (2) specjalistycznej – fachowa prasa, publikacje popularnonaukowe; (3) kultury masowej – prasa wysokonakładowa, telewizja, film; (4) działalności organizacji pozarządowych.
Podział ten trzeba traktować elastycznie, zdając sobie sprawę z zazębiania się powyższych sfer. Na przykład cel pierwszych dwóch wydaje się podobny – zapoznawanie dzieci i młodzieży, ale także dorosłych z najważniejszymi osiągnięciami artystycznymi, z uwzględnieniem odpowiedniego języka i stopnia uproszczenia oraz uatrakcyjnienia materiału. Środki zaś, choć są w tym przypadku jasno określone, nie muszą być tradycyjne (obok wydawnictw książkowych także projekty multimedialne). Mogą się także zazębiać z narzędziami trzeciej sfery, której cele są jednak bardziej zróżnicowane – to przede wszystkim upowszechnianie bieżących wydarzeń artystycznych, rozmowy z artystami, reportaże (kluczową rolę odgrywają kompetencje dziennikarskie). W ostatniej sferze cele są bardzo rozproszone, bo zależne od źródeł finansowania, a ich rozstrzygnięcie zależy od mecenasa. W tym miejscu trzeba postawić pytanie, czy mogą i powinny one być sprzeczne. Istotnym aspektem jest natomiast rozproszenie geograficzne, dzięki któremu możliwe jest sprzężenie z trzecią sferą.
Rozstrzygnięcie celów nie zależy wyłącznie od mecenasa działalności, ale wymaga także wypracowania szerszego konsensusu łączącego postulaty środowisk twórczych, mających demokratyczną legitymację władz oraz uwzględnienia postulatów pochodzących spoza tej sfery, m.in. wartości istotnych dla społeczeństwa.
Międzynarodowa promocja sztuki za granicą
(Andrzej Szczerski)
Podczas dyskusji namysłowi zostaną poddane cztery zasadnicze kręgi zagadnień, które pozwolą również na usystematyzowanie rozważań. Każdy z tych kręgów niesie ze sobą wiele ważkich pytań, celem panelu jest odnalezienie odpowiedzi na każde z nich.
Po pierwsze: charakterystyka sztuki, jaką chcemy promować. Czy sztuka współczesna jako znak naszych czasów powinna mieć pierwszeństwo? W tym kontekście zastanowimy się, w jaki sposób należałoby pokazywać historię sztuki polskiej z rożnych epok. Na przykład: czy jest możliwe przygotowanie wystawy o polskiej sztuce, która mogłaby być pokazywana – w wersjach dostosowanych do kraju odbiorcy – w różnych miejscach na świecie? Po drugie, treści ideowe, jakie chcemy pokazywać w świecie poprzez sztukę. Czy szukamy polskiej differentia specifica? Czy pokazujemy sztukę polską jako część większej historii, na przykład sztuki europejskiej czy światowej? Po trzecie: narzędzia, jakimi dysponujemy. Jak wzmacniać Instytut Adama Mickiewicza? Jakie inne instytucje powinny brać udział w tych działaniach? Jak wykorzystywać Instytuty Kultury Polskiej? Jaki przyjąć model współpracy z zagranicznymi partnerami? Po czwarte: geografia promocji sztuki polskiej. Jakie są kierunki strategiczne promocji? Na jakich krajach/kontynentach powinniśmy się koncentrować?
